برتری عترت پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) در قرآن
در ادامۀ بحث «ولایت در فرهنگ شیعه» (جلسۀ 80، 30 صفر 1445) به تبیین موضوع «برتری عترت پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) در قرآن» می‌پردازیم.
برای اینکه از کلام امام رضا(علیه‌السلام) بهره ببریم، احادیث دیگری از آن حضرت را بیان می‌کنیم.
وقتی حضرت رضا(علیه‌السلام) به مجلس مأمون که گروهی از علمای عراقی و خراسانی در آن گرد آمده بودند، حاضر شد، مأمون پرسید: مرا از معنی این آیه آگاه سازید:
"ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا"[1]. علمای حاضر در مجلس گفتند: مراد خداوند [از بندگان برگزیده] تمامی امّت است، مأمون گفت: ای أبوالحسن نظر شما چیست؟
امام رضا(علیه‌السلام) فرمود: "لَا أَقُولُ کمَا قَالُوا وَ لَکنْ أَقُولُ أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَی بِذَلِک الْعِتْرَةَ الطَّاهِرَةَ ع فَقَالَ الْمَأْمُونُ وَ کیفَ عَنَی الْعِتْرَةَ دُونَ الْأُمَّةِ فَقَالَ الرِّضَا ع لَوْ أَرَادَ الْأُمَّةَ لَکانَتْ بِأَجْمَعِهَا فِی الْجَنَّةِ لِقَوْلِ اللَّهِ فَمِنْهُمْ ظالِمُ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخیراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذلِک هُوَ الْفَضْلُ الْکبِیرُ ثُمَّ جَعَلَهُمْ کلَّهُمْ فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ جَنَّاتُ عَدْنٍ یدْخلُونَها فَصَارَتِ الْوِرَاثَةُ لِلْعِتْرَةِ الطَّاهِرَةِ لَا لِغَیرِهِمْ"
با آنان هم عقیده نیستم، بلکه می‌گویم مراد خداوند تبارک و تعالی از بندگان برگزیده، همان عترت طاهرۀ پیامبر(علیهمالسلام) بوده است. مأمون گفت: چطور نظر خداوند تنها عترت بوده نه امّت؟
حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمود: اگر مراد خداوند تمام امّت بود، همۀ آنان اهل بهشت بودند، بنا بر فرمایش خداوند: "فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخیرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَٰلِک هُوَ الْفَضْلُ الْکبِیرُ"[2]. سپس خداوند [در آیۀ بعد] تمام آنان را اهل بهشت قرار داده و فرموده: "جَنَّاتُ عَدْنٍ یدْخلُونَهَا"[3]. در نتیجه وراثت از آنِ عترت طاهره است نه دیگران.
"سَابِقٌ بِالْخیرَاتِ" در هیچ امتی نبوده، مگر امت اسلام و آن هم اهل‌بیت پیامبر(علیهمالسلام) هستند که هیچ زمانی، هیچ ظلم به نفسی نداشته‌اند.
سپس امام رضا(علیه‌السلام) فرمود: "هُمُ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کتَابِهِ فَقَالَ إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنِّی مُخلِّفٌ فِیکمُ الثَّقَلَینِ کتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی لَنْ یفْتَرِقَا حَتَّی یرِدَا عَلَی الْحَوْضَ انْظُرُوا کیفَ تَخلُفُونِّی فِیهِمَا یا أَیهَا النَّاسُ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکمْ"
ایشان همان کسانی هستند که خداوند در قرآن این گونه وصفشان فرموده: "إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا"[4]. و اینان همان کسانی هستند که پیامبر در بارۀ ایشان فرموده: «من دو چیز گرانبها و نفیس را در میان شما باقی می‌گذارم؛ کتاب خدا، و عترتم؛ یعنی اهل بیتم، که آن دو، هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد، تا در کنار حوض بر من وارد شوند. بنگرید پس از من چگونه رفتاری با آن دو خواهید داشت. ای مردم به ایشان چیزی نیاموزید زیرا از شما عالم‌تر و داناترند».
"قَالَتِ الْعُلَمَاءُ أَخبِرْنَا یا أَبَا الْحَسَنِ عَنِ الْعِتْرَةِ هُمُ الْآلُ أَوْ غَیرُ الْآلِ فَقَالَ الرِّضَا ع هُمُ الْآلُ فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ فَهَذَا رَسُولُ اللَّهُ یؤْثَرُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ أُمَّتِی آلِی وَ هَؤُلَاءِ أَصْحَابُهُ یقُولُونَ بِالْخبَرِ الْمُسْتَفِیضِ الَّذِی لَا یمْکنُ دَفْعُهُ آلُ مُحَمَّدٍ أُمَّتُهُ فَقَالَ الرِّضَا ع أَخبِرُونِی هَلْ تَحْرُمُ الصَّدَقَةُ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ قَالُوا نَعَمْ قَالَ ع فَتَحْرُمُ عَلَی الْأُمَّةِ قَالُوا لَا قَالَ ع هَذَا فَرْقٌ بَینَ الْآلِ وَ بَینَ الْأُمَّةِ وَیحَکمْ أَینَ یذْهَبُ بِکمْ أَ صُرِفْتُمْ عَنِ الذِّکرِ صَفْحاً أَمْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّمَا وَقَعَتِ الرِّوَایةُ فِی الظَّاهِرِ عَلَی الْمُصْطَفَینَ الْمُهْتَدِینَ دُونَ سَائِرِهِمْ"
علما گفتند: ای أبوالحسن به ما بگو آیا «عترت» همان «آل» است؛ یا شامل افراد دیگری نیز می‌شود؟ حضرت فرمود: «آل» همان ایشان‌اند. علما گفتند: پس این فرمایش نقل‌شدۀ پیامبر است که فرموده: «امّت من آل من هستند» و حدیث مستفیض غیر قابل انکار دیگری است که صحابه آن را نقل کرده‌اند که: «آل محمّد امّت او هستند.»
حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمود: به من بگویید: آیا صدقه بر آل محمّد(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) حرام است یا خیر؟ گفتند: آری، فرمود: بنابراین صدقه بر امّت حرام است؟ گفتند: خیر. فرمود: این یک تفاوت میان «آل» و «امّت» است، خدا به شما رحم کند؛ آخر شما را به کجا می‌برند، آیا از قرآن روی گردان شده‌اید، یا از حدّ تجاوز کرده‌اید؟! مگر نمی‌دانید که روایت در بارۀ آن برگزیدگان هدایت یافته است نه دیگران؟!
"قَالُوا مِنْ أَینَ قُلْتَ یا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ ع مِنْ قَوْلِ اللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً وَ إِبْراهِیمَ وَ جَعَلْنا فِی ذُرِّیتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَ الْکتابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَ کثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ فَصَارَتْ وِرَاثَةُ النُّبُوَّةِ وَ الْکتَابِ فِی الْمُهْتَدِینَ دُونَ الْفَاسِقِینَ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ نُوحاً سَأَلَ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَ إِنَّ وَعْدَک الْحَقُّ وَ ذَلِک أَنَّ اللَّهَ وَعَدَهُ أَنْ ینْجِیهُ وَ أَهْلَهُ فَقَالَ لَهُ رَبُّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَی إِنَّهُ لَیسَ مِنْ أَهْلِک إِنَّهُ عَمَلٌ غَیرُ صالِحٍ فَلا تَسْئَلْنِ ما لَیسَ لَک بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُک أَنْ تَکونَ مِنَ الْجاهِلِینَ"
گفتند: این مطلب را از کجا می‌گویی ای أبوالحسن؟
فرمود: با استناد به این فرمایش خداوند که: "وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَاهِیمَ وَجَعَلْنَا فِی ذُرِّیتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَالْکتَابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَکثِیرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ"[5]. در نتیجه وراثت نبوّت و کتاب مختصّ راه یافته‌گان شد نه فاسقان. مگر خبر ندارید که نوح از پروردگارش درخواست کرد و گفت: "رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَک الْحَقُّ"[6]. و این همان وعدۀ خداوند در رهایی او و خانواده‌اش بود، پس خداوند تبارک و تعالی این گونه پاسخش گفت: "إِنَّهُ لَیسَ مِنْ أَهْلِک إِنَّهُ عَمَلٌ غَیرُ صَالِحٍ فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَیسَ لَک بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُک أَنْ تَکونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ"[7].
"فَقَالَ الْمَأْمُونُ فَهَلْ فَضَّلَ اللَّهُ الْعِتْرَةَ عَلَی سَائِرِ النَّاسِ فَقَالَ الرِّضَا ع إِنَّ اللَّهَ الْعَزِیزَ الْجَبَّارَ فَضَّلَ الْعِتْرَةَ عَلَی سَائِرِ النَّاسِ فِی مُحْکمِ کتَابِهِ قَالَ الْمَأْمُونُ أَینَ ذَلِک مِنْ کتَابِ اللَّهِ قَالَ الرِّضَا ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ قَالَ اللَّهُ فِی مَوْضِعٍ آخرَ أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهِیمَ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ آتَیناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً ثُمَّ رَدَّ الْمُخاطَبَةَ فِی أَثَرِ هَذَا إِلَی سَائِرِ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ یعْنِی الَّذِینَ أَوْرَثَهُمُ الْکتَابَ وَ الْحِکمَةَ وَ حَسَدُوا عَلَیهِمَا بِقَوْلِهِ أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهِیمَ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ آتَیناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً یعْنِی الطَّاعَةَ لِلْمُصْطَفَینَ الطَّاهِرِینَ وَ الْمُلْک هَاهُنَا الطَّاعَةُ لَهُم"
پس مأمون گفت: آیا خداوند عترت را در آیات محکم کتابش بر سایر مردم برتری داده است؟
حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمود: بی‌شک خداوند عزیز و جبّار عترت را در آیات محکم کتابش بر سایر مردم برتری داده است. مأمون پرسید: این مطلب در کجای قرآن است؟
فرمود: در این کلام خدای تعالی: "إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَیٰ آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ. ذُرِّیةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ"[8]. و در آیه‌ای دیگر فرموده: "أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَیٰ مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینَا آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکتَابَ وَالْحِکمَةَ وَآتَینَاهُمْ مُلْکا عَظِیمًا"[9]. سپس روی سخن را متوجّه سایر مؤمنان ساخته و فرموده: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ"[10]. یعنی همان کسانی که کتاب و حکمتشان بخشیده، و بنا بر آیۀ شریفه: "أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ" به خاطر آن دو (کتاب و حکمت) مورد حسد دیگران واقع شدند، و منظور خداوند اطاعت از برگزیدگان و پاکان است، و مراد از ملک و پادشاهی در این آیه همان اطاعت از ایشان می‌باشد.
"قَالَتِ الْعُلَمَاءُ هَلْ فَسَّرَ اللَّهُ تَعَالَی الِاصْطِفَاءَ فِی الْکتَابِ فَقَالَ الرِّضَا ع فَسَّرَ الِاصْطِفَاءَ فِی الظَّاهِرِ سِوَی الْبَاطِنِ فِی اثْنَی عَشَرَ مَوْضِعاً فَأَوَّلُ ذَلِک قَوْلُ اللَّهِ وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ وَ رَهْطَک الْمُخلَصِینَ هَکذَا فِی قِرَاءَةِ أُبَی بْنِ کعْبٍ وَ هِی ثَابِتَةٌ فِی مُصْحَفِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ فَلَمَّا أَمَرَ عُثْمَان زَیدَ بْنَ ثَابِتٍ أَنْ یجْمَعَ الْقُرْآنَ خنَسَ هَذِهِ الْآیةَ وَ هَذِهِ مَنْزِلَةٌ رَفِیعَةٌ وَ فَضْلٌ عَظِیمٌ وَ شَرَفٌ عَالٍ حِینَ عَنَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِک الْآلَ فَهَذِهِ وَاحِدَةٌ"
علما گفتند: آیا خدای تعالی مسئلۀ «اصطفا» (برگزیدن و انتخاب) را در قرآن تفسیر کرده است؟
حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمود: برگزیدن را جز در موارد باطن و تأویل، در ظاهر قرآن در دوازده آیه تفسیر فرموده است. نخستین آیه این فرمایش الهی است که: "وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ"[11]، [و رهطک المخلصین]. و این آیه این گونه در قرائت أبی‌بن‌کعب بوده است (قسمت بین کروشه نوشته شده)، و نیز در قرآن عبداللَّه‌بن‌مسعود ثبت بوده، پس چون عثمان؛ زیدبن‌ثابت را دستور به گردآوری قرآن داد، این کلام را حذف کرد، و این مقامی است رفیع، و فضلی است عظیم، و شرافتی است والا و بلند مرتبه؛ آنگاه که خداوند عزیز و جلیل با این کلمه آن را مورد نظر قرار داد. این یکی.
"وَ الْآیةُ الثَّانِیةُ فِی الِاصْطِفَاءِ قَوْلُ اللَّهِ إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً وَ هَذَا الْفَضْلُ الَّذِی لَا یجْحَدُهُ مُعَانِدٌ لِأَنَّهُ فَضْلٌ ٌ بَینٌ"
و آیۀ دوم در [تفسیر] اصطفا و برگزیدن؛ این کلام الهی است: "إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً"[12]. و این فضیلتی است که جز فرد معاند هیچ کس آن را انکار نمی‌کند، زیرا فضیلتی است روشن.
"وَ الْآیةُ الثَّالِثَةُ حِینَ مَیزَ اللَّهُ الطَّاهِرِینَ مِنْ خلْقِهِ أَمَرَ نَبِیهُ فِی آیةِ الِابْتِهَالِ فَقَالَ فَقُلْ یا مُحَمَّدُ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ فَأَبْرَزَ النَّبِی ص عَلِیاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَینَ وَ فَاطِمَةَ ع فَقَرَنَ أَنْفُسَهُمْ بِنَفْسِهِ فَهَلْ تَدْرُونَ مَا مَعْنَی قَوْلِهِ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکمْ قَالَتِ الْعُلَمَاءُ عَنَی بِهِ نَفْسَهُ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع غَلِطْتُمْ إِنَّمَا عَنَی بِهِ عَلِیاً ع"
و آیۀ سوم آن زمان است که خداوند، پاکان از خلق خود را جدا نموده، و به پیامبر در آیه «ابتهال» این گونه فرمود: "فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ"[13]. پس [از این فرمان] پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله)، علی و حسن و حسین و فاطمه(علیهمالسلام) را بیرون آورده و ایشان را با خود همراه ساخت. آیا شما می‌دانید معنای این قسمت از آیه: "وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکمْ" چیست؟ علما گفتند: پیامبر خودش را در نظر داشته است، امام فرمود: خطا کردید، جز این نیست که منظور پیامبر علی(علیه‌السلام) بوده است.
"وَ أَمَّا الرَّابِعَةُ فَإِخرَاجُهُ النَّاسَ مِنْ مَسْجِدِهِ مَا خلَا الْعِتْرَةَ حِینَ تَکلَّمَ النَّاسُ فِی ذَلِک وَ تَکلَّمَ الْعَبَّاسُ فَقَالَ یا رَسُولَ اللَّهِ تَرَکتَ عَلِیاً وَ أَخرَجْتَنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا أَنَا تَرَکتُهُ وَ أَخرَجْتُکمْ وَ لَکنَّ اللَّهَ تَرَکهُ وَ أَخرَجَکمْ وَ فِی هَذَا بَیانُ قَوْلِهِ لِعَلِی ع أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی"
و امّا چهارم؛ پیامبر همۀ مردم جز عترت خود را از مسجدش بیرون ساخت، و کار به‌گونه‌ای شد که مردم معترض شدند، و از جمله عبّاس (عموی پیامبر) نیز اعتراض کرده و گفت: ای رسول خدا، همۀ ما را خارج ساختی و علی را باقی گذاردی؟! پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) فرمود: «این من نبودم که شما را خارج ساخته و او را باقی گذاردم، بلکه خدا چنین کرد» و این مطلب روشنگر سخن پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) است که به علی(علیه‌السلام) فرمود: «موقعیت تو نزد من همچون موقعیت هارون است نسبت به موسی».
"قَالَتِ الْعُلَمَاءُ فَأَینَ هَذَا مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع أُوجِدُکمْ فِی ذَلِک قُرْآناً أَقْرَؤُهُ عَلَیکمْ قَالُوا هَاتِ قَالَ ع قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَوْحَینا إِلی مُوسی وَ أَخیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکما بِمِصْرَ بُیوتاً وَ اجْعَلُوا بُیوتَکمْ قِبْلَةً فَفِی هَذِهِ الْآیةِ مَنْزِلَةُ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ فِیهَا أَیضاً مَنْزِلَةُ عَلِی ع مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ مَعَ هَذَا دَلِیلٌ ظَاهِرٌ فِی قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ ص حِینَ قَالَ إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا یحِلُّ لِجُنُبٍ وَ لَا لِحَائِضٍ إِلَّا لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ"
علما گفتند: این فضیلت در کجای قرآن است؟
حضرت رضا(علیه‌السلام) فرمود: در این موضوع آیه‌ای از قرآن آورده و بر شما خواهم خواند. گفتند: بیاور. آن حضرت فرمود: این کلام خداوند عزیز و جلیل: "وَأَوْحَینَا إِلَیٰ مُوسَیٰ وَأَخیهِ أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِکمَا بِمِصْرَ بُیوتًا وَاجْعَلُوا بُیوتَکمْ قِبْلَةً"[14]. پس این آیه نشانگر منزلت هارون نسبت به موسی(علیه‌السلام)، و نیز بیانگر جایگاه علی نسبت به پیامبر(علیهمالسلام) است، و افزون بر این، دلیلی روشن و آشکار در این سخن پیامبر است که فرمود: «به‌درستی [عبور از] این مسجد برای هیچ جنب و حائضی حلال نیست مگر برای محمّد و آل محمّد.»
"فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ هَذَا الشَّرْحُ وَ هَذَا الْبَیانُ لَا یوجَدُ إِلَّا عِنْدَکمْ مَعْشَرَ أَهْلِ بَیتِ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع وَ مَنْ ینْکرُ لَنَا ذَلِک وَ رَسُولُ اللَّهِ ص یقُولُ أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِی بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ مَدِینَةَ الْعِلْمِ فَلْیأْتِهَا مِنْ بَابِهَا فَفِیمَا أَوْضَحْنَا وَ شَرَحْنَا مِنَ الْفَضْلِ وَ الشَّرَفِ وَ التَّقْدِمَةِ وَ الِاصْطِفَاءِ وَ الطَّهَارَةِ مَا لَا ینْکرُهُ إِلَّا مُعَانِد"
علما گفتند: این شرح و این بیان در هیچ جا جز نزد شما اهل‌بیت یافت نمی‌شود! حضرت رضا(علیه‌السلام)، فرمود: چه کسی منکر این فضیلت ماست در حالی که رسول خدا(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) می‌فرماید: «من شهر دانشم و علی باب آن شهر است، پس هر کس که قصد شهر علم کند باید از آن درب وارد شود»، بنابراین در توضیح و شرحی که از فضل و شرف، تقدّم و اصطفا و طهارت ابراز داشتیم هیچ کس جز فرد معاند منکر آن نیست.
امام رضا(علیه‌السلام)بیان آیات را ادامه می‌دهند تا آیۀ دوازدهم که می‌فرماید: "وَ أَمَّا الثَّانِیةَ عَشَرَ فَقَوْلُهُ وَ أْمُرْ أَهْلَک بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیها فَخصَّنَا بِهَذِهِ الْخصُوصِیةِ إِذْ أَمَرَنَا مَعَ أَمْرِهِ ثُمَّ خصَّنَا دُونَ الْأُمَّةِ فَکانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یجِیءُ إِلَی بَابِ عَلِی وَ فَاطِمَةَ ع بَعْدَ نُزُولِ هَذِهِ الْآیةِ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ فِی کلِّ یوْمٍ عِنْدَ حُضُورِ کلِّ صَلَاةٍ خمْسَ مَرَّاتٍ فَیقُولُ الصَّلَاةَ یرْحَمُکمُ اللَّهُ وَ مَا أَکرَمَ اللَّهُ أَحَداً مِنْ ذَرَارِی الْأَنْبِیاءِ بِهَذِهِ الْکرَامَةِ الَّتِی أَکرَمَنَا اللَّهُ بِهَا وَ خصَّنَا مِنْ جَمِیعِ أَهْلِ بَیتِهِ فَهَذَا فَرْقُ مَا بَینَ الْآلِ وَ الْأُمَّةِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیهِ."[15]
و امّا دوازدهم: این آیه است: "وَ أْمُرْ أَهْلَک بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیها"[16]. پس خداوند ما را به این ویژگی مخصوص داشت آن زمان که فرمان به نماز را توأم با او داده، سپس از سایر امّت ممتاز ساخته، و رسول خدا(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) پس از نزول این آیه تا نه ماه هر روز در اوقات هر نماز به درب خانۀ علی و فاطمه(علیهمالسلام) آمده و پنج بار میفرمود: «نماز! خدا شما را رحمت کند»، و خداوند هیچ یک از اولاد پیامبران را به چنین کرامتی که ما را بدان اکرام داشته و در میان خاندانش ممتاز نموده، گرامی نداشته است، این هم فرقی دیگر میان آل و امّت.
امام(علیه‌السلام) منتخب کیست؟
در روایت دیگری آمده است: عبدالعزیز‌بن‌مسلم می‌گوید: ما به همراه حضرت رضا(علیه‌السلام) در مرو بودیم، و روزی در مسجد جامع آن شهر گرد آمدیم، و [دیدیم] مردم در بارۀ امامت بحث می‌کنند و یادآور بسیاری از اختلافات در آن شده‌اند، پس من بر مولایم امام رضا(علیه‌السلام) وارد شده و او را از گفتگوهای مردم باخبر ساختم.
و آن حضرت(علیه‌السلام) پس از تبسّمی فرمود:
"یا عَبْدَ الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خدِعُوا عَنْ أَدْیانِهِمْ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ لَم یقْبِضْ نَبِیهُ ص حَتَّی أَکمَلَ لَهُ الدِّینَ وَ أَنْزَلَ عَلَیهِ الْقُرْآنَ فِیهِ تِبْیانُ کلِّ شَیءٍ وَ بَینَ فِیهِ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ الْحُدُودَ وَ الْأَحْکامَ وَ جَمِیعَ مَا یحْتَاجُ إِلَیهِ النَّاسُ کمَلًا فَقَالَ ما فَرَّطْنا فِی الْکتابِ مِنْ شَیءٍ وَ أَنْزَلَ عَلَیهِ فِی حِجَّةِ الْوَدَاعِ وَ هِی آخرُ عُمُرِهِ ص- الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دِیناً وَ أَمْرُ الْإِمَامَةِ مِنْ کمَالِ الدِّینِ"
ای عبدالعزیز، مردم آگاهی ندارند و فریب عقائد خود را خورده‌اند، به راستی خداوند جلیل و عزیز؛ رسول خود را قبض روح نکرد تا اینکه دین اسلام را برایش به کمال رسانید و کامل ساخت، و قرآن را که حاوی بیان هر چیزی است بر او نازل ساخته و در آن حلال و حرام، حدود و احکام، و تمام نیازمندی‌های مردم را به طور کلّی بیان کرد و فرمود: "مَا فَرَّطْنَا فِی الْکتَابِ مِنْ شَیءٍ"[17]. و در آخرین سفر حجّ، که اواخر عمر پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) بود نیز این آیه را نازل فرمود: "الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دِیناً"[18]. و امر امامت از کمال دین است،
"وَ لَمْ یمْضِ ص حَتَّی بَینَ لِأُمَّتِهِ مَعَالِمَ دِینِهِ وَ أَوْضَحَ لَهُمْ سُبُلَهُمْ وَ تَرَکهُمْ عَلَی قَصْدِ الْحَقِّ وَ أَقَامَ لَهُمْ عَلِیاً ع عَلَماً وَ إِمَاماً وَ مَا تَرَک شَیئاً مِمَّا تَحْتَاجُ إِلَیهِ الْأُمَّةُ إِلَّا وَ قَدْ بَینَهُ فَمَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ لَمْ یکمِلْ دِینَهُ فَقَدْ رَدَّ کتَابَ اللَّهِ وَ مَنْ رَدَّ کتَابَ اللَّهِ فَقَدْ کفَرَ"
و پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) از دنیا نرفت تا برای امّتش دانستنی‌های دین را بیان فرمود، و راهشان را آشکار ساخته و در مسیر حقّ قرارشان داد، و علی(علیه‌السلام) را برای آنان نشانه و پرچم راهنما و امام تعیین فرمود، و هیچ چیزی را که امّت به آن نیازمند شوند فرو نگذاشت، جز اینکه آن را روشن ساخت. پس هر کس که گمان کند که خداوند دینش را کامل نکرده، در حقیقت او کتاب خدا را انکار نموده، و منکر کتاب خدا، کافر است.
"هَلْ یعْرِفُونَ قَدْرَ الْإِمَامَةِ وَ مَحَلَّهَا مِنَ الْأُمَّةِ فَیجُوزَ فِیهَا اختِیارُهُمْ إِنَّ الْإِمَامَةَ خصَّ اللَّهُ بِهَا إِبْرَاهِیمَ الْخلِیلَ ع بَعْدَ النُّبُوَّةِ وَ الْخلَّةِ مَرْتَبَةً ثَالِثَةً وَ فَضِیلَةً شَرَّفَهُ بِهَا وَ أَشَادَ بِهَا ذِکرَهُ فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُک لِلنَّاسِ إِماماً قالَ الْخلِیلُ سُرُوراً بِهَا وَ مِنْ ذُرِّیتِی قالَ لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ فَأَبْطَلَتْ هَذِهِ الْآیةُ إِمَامَةَ کلِّ ظَالِمٍ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ وَ صَارَتْ فِی الصَّفْوَةِ"
آیا [مردم] به قدر امامت و جایگاه آن در امّت پی برده‌اند و شناخت دارند تا جایز باشد که امام را خودشان انتخاب کنند؟! بی‌تردید، امامت [منزلتی] است که خداوند، إبراهیم خلیل(علیه‌السلام) را پس از نبوّت و مقام خلیل اللّهی در مرتبۀ سوم (که بالاترین مقام است) به آن مخصوص ساخته، و فضیلتی است که بدان مشرّف فرموده، و نامش را بلند آوازه کرده، پس خدای جلیل و عزیز فرمود: "وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُک لِلنَّاسِ إِماماً"[19]. إبراهیم خلیل(علیه‌السلام) از روی شادمانی به این مقام گفت: "وَ مِنْ ذُرِّیتِی" [خداوند] فرمود: "لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ"[20]. در نتیجه این آیه امامت و پیشوایی هر ظالم و ستمکاری را تا روز قیامت باطل ساخت، و امامت در افراد برگزیده قرار گرفت و مختصّ افراد برگزیده شد.
"ثُمَّ أَکرَمَهَا اللَّهُ بِأَنْ جَعَلَهَا فِی ذُرِّیةِ أَهْلِ الصَّفْوَةِ وَ الطَّهَارَةِ فَقَالَ وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یعْقُوبَ نافِلَةً وَ کلًّا جَعَلْنا صالِحِینَ. وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَینا إِلَیهِمْ فِعْلَ الْخیراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدِینَ فَلَمْ تَزَلْ تَرِثُهَا ذُرِّیتُهُ ع بَعْضٌ عَنْ بَعْضٍ قَرْناً فَقَرْناً حَتَّی وَرِثَهَا النَّبِی ص فَقَالَ اللَّهُ إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَکانَتْ لَهُمْ خاصَّة فَقَلَّدَهَا النَّبِی ص عَلِیاً ع فَصَارَتْ فِی ذُرِّیتِهِ الْأَصْفِیاءِ الَّذِینَ آتَاهُمُ اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْإِیمَانَ وَ ذَلِک قَوْلُهُ وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کتابِ اللَّهِ إِلی یوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یوْمُ الْبَعْثِ وَ لکنَّکمْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ عَلَی رَسْمِ مَا جَرَی وَ مَا فَرَضَهُ اللَّهُ فِی وُلْدِهِ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ إِذْ لَا نَبِی بَعْدَ مُحَمَّدٍ ص فَمِنْ أَینَ یختَارُ هَذِهِ الْجُهَّالُ الْإِمَامَةَ بِآرَائِهِمْ"
سپس خداوند با قرار دادن امامت در نسل برگزیدگان و پاکان آن را گرامی داشته و فرمود: "وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یعْقُوبَ نافِلَةً وَ کلًّا جَعَلْنا صالِحِینَ. وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَینا إِلَیهِمْ فِعْلَ الْخیراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدِینَ"[21]. پس پیوسته امامت به همین ترتیب در نسل و فرزندان او بود، و یکی پس از دیگری قرن به قرن به ارث میبرد تا اینکه سرانجام پیامبر اسلام(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) آن را به ارث برد، و خداوند فرمود: "إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا"[22]. پس امامت به او اختصاص یافت و او نیز آن را [به فرمان خدا] بر عهدۀ علی(علیه‌السلام) نهاد، و از آن پس امامت در فرزندان برگزیده‌اش؛ آنان که خداوند علم و ایمانشان بخشید قرار گرفت، و این همان فرمایش الهی است که فرمود: "وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کتابِ اللَّهِ إِلی یوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یوْمُ الْبَعْثِ وَ لکنَّکمْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ"[23]. به همان شیوه‌ای که خداوند آن را در فرزندان او تا روز قیامت جاری ساخته و مقرّر داشت، زیرا هیچ پیامبری پس از محمّد(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) نیست، پس از کجا این جماعت نادان با رأی و نظر خود می‌خواهند امامت را اختیار و انتخاب کنند؟!
"إِنَّ الْإِمَامَةَ مَنْزِلَةُ الْأَنْبِیاءِ وَ إِرْثُ الْأَوْصِیاءِ إِنَّ الْإِمَامَةَ خلَافَةُ اللَّهِ وَ خلَافَةُ رَسُولِهِ ص وَ مَقَامُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ خلَافَةُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ ع"
به‌راستی امامت جایگاه و مرتبۀ انبیاء، و میراث اوصیا است، امامت خلافت خدا و رسول او و مقام امیرالمؤمنین و میراث حسن و حسین(علیهمالسلام) است.
"إِنَّ الْإِمَامَ زِمَامُ الدِّینِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ صَلَاحُ الدُّنْیا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِینَ الْإِمَام أُسُّ الْإِسْلَامِ النَّامِی وَ فَرْعُهُ السَّامِی بِالْإِمَامِ تَمَامُ الصَّلَاةِ وَ الزَّکاةِ وَ الصِّیامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ تَوْفِیرُ الْفَیءِ وَ الصَّدَقَاتِ وَ إِمْضَاءُ الْحُدُودِ وَ الْأَحْکامِ وَ مَنْعُ الثُّغُورِ وَ الْأَطْرَافِ"
به‌راستی امام سر رشتۀ امور دین، و نظام کار مسلمین، و مایۀ صلاح دنیا و عزّت اهل ایمان است، امام پایه و ریشۀ اسلام بالنده و رو به رشد، و شاخۀ بلند و والای آن است، در پرتو امام است که نماز و زکات و روزه و حجّ و جهاد به تمامیت می‌رسد و کامل می‌گردد، و غنائم [بی تاخت و تاز و خونریزی] و صدقات وفور یابند، و حدود و احکام اجرا شوند، و مرزها و اطراف [کشور اسلامی] حفظ و حراست گردد.
"الْإِمَامُ یحَلِّلُ حَلَالَ اللَّهِ وَ یحَرِّمُ حَرَامَهُ وَ یقِیمُ حُدُودَ اللَّهِ وَ یذُبُّ عَنْ دِینِ اللَّهِ وَ یدْعُو إِلَی سَبِیلِ اللَّهِ بِالْحِکمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ الْحُجَّةِ الْبَالِغَةِ"
امام است که حلال خدا را حلال، و حرام خدا را حرام می‌کند، و حدود الهی را جاری نموده و از دین خدا دفاع می‌نماید، و با حکمت و پند نیکو و دلیل قاطع به راه خدا دعوت می‌کند.
"الْإِمَامُ کالشَّمْسِ الطَّالِعَةِ الْمُجَلِّلَةِ بِنُورِهَا لِلْعَالَمِ وَ هُوَ بِالْأُفُقِ حَیثُ لَا تَنَالُهُ الْأَبْصَارُ وَ لَا الْأَیدِی"
امام همچون خورشید درخشانی است که نورش جهان را فرا می‌گیرد، و جایگاهش در افق به‌گونه‌ای است که نه دست‌ها به آن می‌رسد و نه دیدگان توان دیدنش را دارند.
"الْإِمَامُ الْبَدْرُ الْمُنِیرُ وَ السِّرَاجُ الزَّاهِرُ وَ النُّورُ الطَّالِعُ وَ النَّجْمُ الْهَادِی فِی غَیابَاتِ الدُّجَی وَ الدَّلِیلُ عَلَی الْهُدَی وَ الْمُنْجِی مِنَ الرَّدَی"
امام، ماه تابان و چراغ درخشان و نور طالع و ستارۀ راهنما در دل تاریکی‌ها، و راهنمای هدایت و نجات بخش از نابودی است.
"الْإِمَامُ النَّارُ عَلَی الْیفَاعِ الْحَارُّ لِمَنِ اصْطَلَی وَ الدَّلِیلُ فِی الْمَهَالِک مَنْ فَارَقَهُ فَهَالِک"
امام آتش روشنی بر بلندی است؛ سرمازدگان را گرمی بخش و در حوادث هولناک راهنماست. هر کس از او جدا شود نابود و هلاک گردد.
"الْإِمَامُ السَّحَابُ الْمَاطِرُ وَ الْغَیثُ الْهَاطِلُ وَ السَّمَاءُ الظَّلِیلَةُ وَ الْأَرْضُ الْبَسِیطَةُ وَ الْعَینُ الْغَزِیرَةُ وَ الْغَدِیرُ وَ الرَّوْضَةُ"
امام، ابری پرباران، و بارانی پربرکت، و آسمانی پرتوافکن، و زمینی گسترده، و چشمه‌ای جوشان، و برکه و گلستان است.
"الْإِمَامُ الْأَمِینُ الرَّفِیقُ وَ الْوَلَدُ الشَّفِیقُ وَ الْأَخ الشَّقِیقُ وَ کالْأُمِّ الْبَرَّةِ بِالْوَلَدِ الصَّغِیرِ وَ مَفْزَعُ الْعِبَادِ"
امام، امانتداری همراه و رفیق، و پدری خیرخواه، و برادری مهربان، و همچون مادری نسبت به کودک خردسالش نیکوکار، و پناهگاه بندگان است.
"الْإِمَامُ أَمِینُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ خلِیفَتُهُ فِی بِلَادِهِ وَ الدَّاعِی إِلَی اللَّهِ وَ الذَّابُّ عَنْ حَرِیمِ اللَّهِ"
امام، امین خدا در زمین و مخلوقات، و حجّت او بر بندگان، و خلیفه‌اش در سرزمین‌های او و دعوت‌کننده به سوی خدا و نگهدارنده و مدافع حریم اوست.
"الْإِمَامُ مُطَهَّرٌ مِنَ الذُّنُوبِ مُبَرَّأٌ مِنَ الْعُیوبِ مَخصُوصٌ بِالْعِلْمِ مَوْسُومٌ بِالْحِلْمِ نِظَامُ الدِّینِ وَ عِزُّ الْمُسْلِمِینَ وَ غَیظُ الْمُنَافِقِینَ وَ بَوَارُ الْکافِرِینَ"
امام، از گناهان پاک است و از هر عیبی برکنار، و به دانش مخصوص است، و به حلم و بردباری معروف، اساس و نظام دین، و موجب عزّت اهل اسلام و مایۀ خشم منافقان و هلاکت کافران است.
"الْإِمَامُ وَاحِدُ دَهْرِهِ لَا یدَانِیهِ أَحَدٌ وَ لَا یعَادِلُهُ عَالِمٌ وَ لَا یوجَدُ لَهُ بَدَلٌ وَ لَا لَهُ مِثْلٌ وَ لَا نَظِیرٌ مَخصُوصٌ بِالْفَضْلِ کلِّهِ مِنْ غَیرِ طَلَبٍ مِنْهُ وَ لَا اکتِسَابٍ بَلِ اختِصَاصٌ مِنَ الْمُفْضِلِ الْوَهَّابِ"
امام یگانۀ عصر خویش است، نه کسی به پایه‌اش برسد و نه دانشمندی هم‌طراز او باشد و نه جایگزینی دارد، [امام] عاری از هر مثل و مانندی است، و تمام فضائل بی هیچ سعی و درخواستی مخصوص اوست، بلکه این ویژگی و امتیاز از جانب خداوند با فضل و بخشش به او عنایت شده است.
"فَمَنْ ذَا یبْلُغُ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ أَوْ کنْهَ وَصْفِهِ هَیهَاتَ هَیهَاتَ ضَلَّتِ الْعُقُولُ وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ وَ حَارَتِ الْأَلْبَابُ وَ حَصِرَتِ الْخطَبَاءُ وَ کلَّتِ الشُّعَرَاءُ وَ عَجَزَتِ الْأُدَبَاءُ وَ عَییتِ الْبُلَغَاءُ وَ فَحَمَتِ الْعُلَمَاءُ عَنْ وَصْفِ شَأْنٍ مِنْ شَأْنِهِ أَوْ فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ فَأَقَرَّتْ بِالْعَجْزِ وَ التَّقْصِیرِ"
پس [با این اوصاف] دیگر چه کسی به معرفت امام می‌رسد یا کنه وصفش را درمی‌یابد؟! هرگز هرگز! خردها ناکام‌اند، و افکار سرگردان و اندیشه‌ها حیران، و سخن‌سرایان ناتوان، و شاعران خسته، و ادیبان بی‌زبان، و زبان آوران به لکنت افتاده‌اند، و دانشمندان خاموش از اینکه بتوانند یکی از شئون و فضائل او را وصف کنند، و در نتیجه جملگی به عجز و کوتاهی معترف‌اند.
"فَکیفَ یوصَفُ بِکلِّیتِهِ أَوْ ینْعَتُ بِکیفِیتِهِ أَوْ یوجَدُ مَنْ یقُومُ مَقَامَهُ أَوْ یغْنِی غِنَاهُ وَ أَنَّی وَ هُوَ بِحَیثُ النَّجْمُ عَنْ أَیدِی الْمُتَنَاوِلِینَ وَ وَصْفِ الْوَاصِفِینَ أَ یظُنُّونَ أَنَّهُ یوجَدُ ذَلِک فِی غَیرِ آلِ رَسُولِ اللَّهِ ص"
پس چگونه ممکن است تمام اوصاف امام بیان شود، یا بتوان حقیقت او را شرح داد و جانشینی برایش یافت که جای او را بگیرد؟ یا بی‌نیازی همچون او باشد که نیاز نیازمندان را برآورد؟ از کجا؟ در حالی که او مانند ستاره؛ از دسترسی دست‌یازان و شرح واصفان دور است. آیا پنداشته‌اند که این مقام جز در آل پیامبر(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) یافت شود؟
"کذَبَتْهُمْ وَ اللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الْأَبَاطِیلُ إِذِ ارْتَقَوْا مُرْتَقًی صَعْباً وَ مَنْزِلًا دَحْضاً زَلَّتْ بِهِمْ إِلَی الْحَضِیضِ أَقْدَامُهُمْ إِذْ رَامُوا إِقَامَةَ إِمَامٍ بِآرَائِهِمْ وَ کیفَ لَهُمْ بِاختِیارِ إِمَامٍ"
به خدا سوگند نفسشان به آنان دروغ گفته، و آرزوهای باطل سست و ضعیفشان ساخته، زیرا به پرتگاهی بلند و سخت و به منزلی لغزنده پانهاده‌اند که سرانجام قدم‌هایشان لرزیده و به گودال درافتند. از این رو که می‌خواهند با رأی و نظر خود در صدد نصب امام برآیند، آنان را چه به انتخاب امام؟!
"وَ الْإِمَامُ عَالِمٌ لَا یجْهَلُ وَ رَاعٍ لَا یمْکرُ مَعْدِنُ النُّبُوَّةِ لَا یغْمَزُ فِیهِ بِنَسَب وَ لَا یدَانِیهِ ذُو حَسَبٍ فَالْبَیتُ مِنْ قُرَیشٍ وَ الذِّرْوَةُ مِنْ هَاشِمٍ وَ الْعِتْرَةُ مِنَ الرَّسُولِ ص شَرَفُ الْأَشْرَافِ وَ الْفَرْعُ عَنْ عَبْدِ مَنَافٍ نَامِی الْعِلْمِ کامِلُ الْحِلْمِ مُضْطَلِعٌ بِالْأَمْرِ عَالِمٌ بِالسِّیاسَةِ مُسْتَحِقٌّ لِلرِّئَاسَةِ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ قَائِمٌ بِأَمْرِ اللَّهِ نَاصِحٌ لِعِبَادِ اللَّه"
حال اینکه امام دانایی است عاری از جهل، و زمامداری است بی هیچ نیرنگ، [امام] بنیاد و سرچشمۀ نبوّت است، نه در نسب دارای عیبی است و نه در حسب او را هم‌طرازی، نژادش از قریش و اصلش از هاشم، و از خاندان رسول خدا(صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) شرف اشراف ، و فرع عبد مناف است. علم و دانش را برکت بخشد و حلم و بردباری را کامل سازد، قوی و نیرومند در کار امامت، و دانای به سیاست و شایستۀ ریاست است، و اطاعتش واجب، و قائم به امر خدا و خیرخواه بندگان او است.
"إِنَّ الْأَنْبِیاءَ وَ الْأَوْصِیاءَ ص یوَفِّقُهُمُ اللَّهُ وَ یسَدِّدُهُمْ وَ یؤْتِیهِمْ مِنْ مَخزُونِ عِلْمِهِ وَ حِکمَتِهِ مَا لَا یؤْتِیهِ غَیرُهُمْ یکونُ عِلْمُهُمْ فَوْقَ عِلْمِ أَهْلِ زَمَانِهِمْ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ أَ فَمَنْ یهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یتَّبَعَ أَمَّنْ لا یهِدِّی إِلَّا أَنْ یهْدی فَما لَکمْ کیفَ تَحْکمُونَ وَ قَالَ تَعَالَی فِی قِصَّةِ طَالُوتَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیکمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یؤْتِی مُلْکهُ مَنْ یشاءُ وَ قَالَ فِی قِصَّةِ دَاوُدَ ع وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْک وَ الْحِکمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یشاءُ وَ قَالَ لِنَبِیهِ ص وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیک الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ عَلَّمَک ما لَمْ تَکنْ تَعْلَمُ وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیک عَظِیماً وَ قَالَ فِی الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَیتِهِ وَ عِتْرَتِهِ وَ ذُرِّیتِهِ أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِلَی قَوْلِهِ سَعِیراً"
بی‌تردید پیامبران و اوصیا(علیهمالسلام) که خداوند موفّق و یاری‌شان فرماید و از خزانۀ علم و حلمش آن را که به دیگران نداده به ایشان عطا فرماید، علم ایشان برتر از علم مردم روزگارشان است، و خداوند جلیل و عزیز فرمود: "أَ فَمَنْ یهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یتَّبَعَ أَمَّنْ لا یهِدِّی إِلَّا أَنْ یهْدی فَما لَکمْ کیفَ تَحْکمُونَ"[24]. و خداوند متعال در ماجرای طالوت فرمود: "إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیکمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یؤْتِی مُلْکهُ مَنْ یشاءُ"[25]. و در داستان داود(علیه‌السلام) فرمود: "وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْک وَ الْحِکمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یشاءُ"[26]. و به پیامبر خود فرمود: "وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیک الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ عَلَّمَک ما لَمْ تَکنْ تَعْلَمُ وَ کانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیک عَظِیماً"[27]. و در بارۀ امامان از خاندان و عترت و نسل او فرمود: "أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ"[28] تا آنجا که فرمود: "سَعِیراً"[29].
"وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اختَارَهُ اللَّهُ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ صَدْرَهُ لِذَلِک وَ أَوْدَعَ قَلْبَهُ ینَابِیعَ الْحِکمَةِ وَ أَطْلَقَ عَلَی لِسَانِهِ فَلَمْ یعْی بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَ لَمْ تَجِدْ فِیهِ غَیرَ صَوَابٍ فَهُوَ مُوَفَّقُ مُسَدَّدٌ مُؤَیدٌ قَدْ أَمِنَ مِنَ الْخطَإِ وَ الزَّلَلِ خصَّهُ بِذَلِک لِیکونَ ذَلِک حُجَّةً عَلَی خلْقِهِ شَاهِداً عَلَی عِبَادِهِ فَهَلْ یقْدِرُونَ عَلَی مِثْلِ هَذَا فَیختَارُونَهُ فَیکونُ مُختَارُهُمْ بِهَذِهِ الصِّفَةِ"[30]
بی‌تردید هر بنده‌ای که خداوند او را برای امور بندگانش انتخاب فرماید به خاطر این امر مهم سینه‌اش را وسعت بخشد و به او شرح صدر دهد، و چشمۀ حکمت را بر دلش روان ساخته و بر زبان جاری نماید، و پس از آن در پاسخ هیچ پرسشی درنماند، و جز راه صحیح نپوید، پس او همواره موفّق و درست کردار، و مورد پشتیبانی، و از هر خطا و لغزشی در امان باشد، و این خصوصیت را خداوند به او ارزانی داشته تا وی حجّت بر خلق و گواه بر بندگانش باشد. پس آیا این کسان بر چنین کاری توانایی دارند که بتوانند امام را انتخاب کنند؟ و فرد منتخب ایشان چنین اوصافی داشته باشد؟
نشانه‌های تمام بودن عقل (شیعه بودن)
در روایت دیگری آمده است امام رضا(علیه‌السلام) فرمود: "لَا یتِمُّ عَقْلُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ حَتَّی تَکونَ فِیهِ عَشْرُ خصَالٍ الْخیرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ یسْتَکثِرُ قَلِیلَ الْخیرِ مِنْ غَیرِهِ وَ یسْتَقِلُّ کثِیرَ الْخیرِ مِنْ نَفْسِهِ لَا یسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَیهِ وَ لَا یمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ الْفَقْرُ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْغِنَی وَ الذُّلُّ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْعِزِّ فِی عَدُوِّهِ وَ الْخمُولُ أَشْهَی إِلَیهِ مِنَ الشُّهْرَةِ ثُمَّ قَالَ ع الْعَاشِرَةُ وَ مَا الْعَاشِرَةُ قِیلَ لَهُ مَا هِی قَالَ ع لَا یرَی أَح
نظرات کاربران
