رجعت در زیارت جامعۀ کبیره
در ادامۀ بحث «رجعت» (جلسۀ 8، 8 رمضان 1444) به تبیین موضوع «رجعت در زیارت جامعۀ کبیره» می‌پردازیم.
همان طور که بیان شد رجعت نیاز به دلایل عقلی و نقلی ندارد. رجعت دورۀ مظهریت انسان کامل است. تنها زیارت جامعه برای اینکه لزوم وجود رجعت را به انسان نشان دهد، کافی است. فرازهایی از این زیارت را مرور می‌کنیم و لزوم وجود رجعت را در آن می‌بینیم.
از فرازهایی شروع می‌کنیم که وظایف امام معصوم(علیه‌السلام) را به عنوان بندۀ الهی بیان می‌فرماید و بیان‌گر حالات فردی و شخصی اوست:
«شما جلال خدا را عظیم شمردید و شأن او را بزرگ دانستید و کرمش را ستودید و به ذکر او ادامه دادید و پیمانش را محکم کردید و آن عهدى را که در فرمانبرداری‌اش داشتید سخت استوار کردید و در پنهانى و آشکار براى او خیرخواهى کردید و مردم را با حکمت و پند نیکو به راهش دعوت کردید.»[1]
تا جایی پیش رفتید که برای رضای خدا آنچه را از او گرفتید، بذل کرده، در این راه صبر کردید: «و در راه خشنودى او بذل جان کردید و در مقابل پیش آمدهاى ناگوار به خاطر او بردبارى کردید و نماز را اقامه کردید و زکات را پرداختید و امر به معروف و نهى از منکر کردید و در راه خدا آن طور که باید جهاد و مبارزه کردید.»[2]
مظهریت حضرات معصومین(علیهم‌السلام) تحقق پیدا کرده، اما ظهور آن در رجعت اتفاق می‌افتد: «تا بالأخره دعوت حق را آشکار کردید و واجبات او را بیان داشتید و حدود و مقرراتش را برپا داشتید و دستورات و احکامش را منتشر ساختید و سنت او را مقرر داشتید و در راه رضاى او گام برداشتید.»[3]
حضرات بعد از اینکه وظیفۀ خود را انجام دادند، در چگونگی برخورد مردم با آنها تسلیم قضای الهی شدند: «و تسلیم قضا و قدر او شدید و پیامبران گذشتۀ او را تصدیق کردید.»[4]
اما مردم درمقابل حضرات، سه دسته شدند: «پس آن که از شما رو گرداند از دین خارج گشته و آن که ملازم شما بود به حق رسیده و آن که در حق شما کوتاهى کرد، نابود گردید.»[5]
ملازم امام بودن امری نیست که فردا اتفاق بیفتد، بلکه همین امروز باید ملازم او بود، زیرا نمی‌فرماید فردا به او ملحق می‌شود، بلکه می‌فرماید همین الآن "لاحِقٌ" است. زیرا ولایت یک جریان وجودی است و به جسم امام بستگی ندارد.
اما گروهی که در حق ولایت کوتاهی کردند و نابود شدند، چه کسانی هستند؟ یکی از مصادیق این گروه، کسانی هستند که بدون رعایت شریعت می‌خواهند به طریقت برسند. شریعت پلۀ رسیدن به طریقت است، نمی‌توان بدون انجام آن به رتبۀ بالاتر راه یافت.
«و حق همراه شما و در میان شما و از جانب شماست و به سوى شما بازمی‌گردد و شما اهل حق و معدن آن هستید و میراث نبوت نزد شماست.»[6]
از این فراز زیارت به بعد، ما را متوجه رجعت می‌کند: «و بازگشت خلق خدا به سوى شماست و حسابشان با شماست و سخنى که حق و باطل را جدا کند نزد شماست و آیات خدا پیش شماست و تصمیمات قطعى او در شماست و نور و دلیل روشنش نزد شماست و امر او به سوی شماست.»[7]
امام هادی(علیه‌السلام) در اینجا می‌فرماید بازگشت خلق به سوی شماست، درحالی‌که بازگشت خلق در قیامت به سوی خداست. پس منظور از بازگشت در اینجا، بازگشت در دنیاست نه قیامت. انسان بدون بازگشت به امام در دنیا، نمی‌تواند به خدا برگردد. مصداق ظهور خدا در دنیا، آینۀ تمام‌نمای اوست.
بحث رجعت در قرآن و ادعیه به روشنی بیان شده، ولی متأسفانه در کتاب‌هایی که به این موضوع پرداخته، روشن بیان نشده است.
در فرازهای بعدیِ زیارت می‌فرماید: «شما شهدای دار فنا هستید.» شاهد کسی است که بتواند تحمل شهادت کند. در ظاهر حضرات معصومین(علیهم‌السلام) از دنیا رفته‌اند، چطور شاهد بر دنیا هستند، اگر برنگردند؟
و باز می‌فرماید شما "وَالْبابُ الْمُبْتَلى بِهِ النّاسُ" هستید. اگر حضرات در دنیا نباشند، چگونه همۀ مردم به آنها آزمایش می‌شوند؟
و می‌فرماید: «هر که به نزد شما آمد نجات یافت و هر کس نیامد هلاک شد»[8] چگونه کسانی که امام معصوم را در دنیا نمی‌بینند، می‌توانند نزد او بروند یا نروند؟
زیارت ادامه می‌یابد تا به این فراز می‌رسد که می‌فرماید: «پس خداوند شما را به شریف‌ترین جایگاهِ گرامیان و بلندترین منازل مقربان و بالاترین درجات رسولان برساند. آنجا که کسى به آن نرسد و به فوق آن جایگاه کسى راه نیابد و کسی بر آن پیشى نگیرد و براى رسیدن به آنجا کسى طمع نبندد.»[9]
اگر این مقام و جایگاه در دنیا نباشد، چگونه دیگران می‌توانند به آن طمع کنند؟
در ادامۀ زیارت به فرازی می‌رسیم که به صراحت، به رجعت ائمۀ معصومین(علیهم‌السلام) می‌پردازد: «من به شما (وحقّتان) اعتراف دارم و به بازگشتتان ایمان دارم و رجعت شما را تصدیق دارم و چشم به راه فرمان شما و منتظر دولت شما هستم»[10]
نمی‌توان تصور کرد خداوند بعد از اینکه دولت ابلیس بر دنیا حاکم شده و قبل از اینکه دولت عدل بر جهان حاکم شود، قیامت را برپا نماید. تا انسان عذر بیاورد که من دولت عدل تو را ندیدم تا بتوانم بین دولت عدل و جور انتخاب کنم!
در زمانی که ظلم و ستم همۀ جهان را فرا گرفته، انسان اگرچه قلب خود را از ورود ستم حفظ کند، نمی‌تواند ظاهر زندگی‌اش را از شرک و ستم پاک کند، زیرا هرجا قدم می‌گذارد، سیاهی است و ناخواسته آلوده می‌شود. پس منتظر است که در دولت امام معصوم(علیه‌السلام) طعم شیرین توحید و عدل و پاک شدن از آلودگی‌ها را بچشد.
«و رأى من نیز تابع (رأى) شماست و یاری‌ام برایتان آماده است تا آنکه خداى تعالى به وسیلۀ شما دینش را زنده کند و دوباره شما را در روزها (ى حکومت) خود بازگرداند و براى عدل خود آشکارتان سازد و در روى زمینش پابرجایتان کند.»[11]
این عبارات به رجعت اشاره می‌کند، نه فقط زمان ظهور؛ زیرا زیارت جامعه، زیارت همۀ ائمه(علیهم‌السلام) است و در زمان ظهور، همۀ ایشان حضور ندارند.
پس دعا می‌کنیم که: «خداوند همیشه تا زنده هستم بر موالات و دوستى و دین و آیین شما پابرجایم بدارد و براى فرمانبردارى شما موفقم دارد و شفاعت شما را روزی‌ام گرداند و از برگزیدگانِ دوستانتان، آنان که تابع دعوت شما هستند، قرارم دهد و مرا از کسانى قرار دهد که از آثار شما پیروى می‌کند و به راه شما مى‌رود و به راهنمایى شما راهنمایى می‌جوید و در گروه شما محشور می‌گردد و در دوران رجعت بازمی‌گردد و در دوران حکومت شما به فرمانروایى می‌رسد و به عافیت از شما مفتخر می‌گردد و در روزهاى (حکومت) شما مقتدر و دیده‌اش روشن می‌گردد.»[12]
[1]- زیارت جامعۀ کبیره : "فَعَظَّمْتُمْ جَلالَهُ وَ أكْبَرْتُمْ شَأنَهُ وَ مَجَّدْتُمْ كَرَمَهُ وَ اَدَمْتُمْ ذِکرَهُ وَ وَکدْتُمْ میثاقَهُ وَ اَحْکمْتُمْ عَقْدَ طاعَتِهِ وَنَصَحْتُمْ لَهُ فِى السِّرِّ وَ الْعَلانِیةِ وَ دَعَوْتُمْ اِلى سَبیلِهِ بِالْحِکمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ"
[2]- زیارت جامعۀ کبیره : "وَ بَذَلْتُمْ اَنْفُسَکمْ فى مَرْضاتِهِ وَ صَبَرْتُمْ عَلى ما اَصابَکمْ فى جَنْبِهِ وَ اَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَیتُمُ الزَّکاةَ وَ اَمَرْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیتُمْ عَنِ الْمُنْکرِ وَ جاهَدْتُمْ فِى اللهِ حَقَّ جِهادِهِ"
[3]- زیارت جامعۀ کبیره : "حَتّى اَعْلَنْتُمْ دَعْوَتَهُ وَ بَینْتُمْ فَرآئِضَهُ وَ اَقَمْتُمْ حُدُودَهُ وَ نَشَرْتُمْ شَرایعَ اَحْکامِهِ وَ سَنَنْتُمْ سُنَّتَهُ وَ صِرْتُمْ فى ذلِک مِنْهُ اِلَى الرِّضا"
[4]- زیارت جامعۀ کبیره : "وَ سَلَّمْتُمْ لَهُ الْقَضآءَ وَ صَدَّقْتُمْ مِنْ رُسُلِهِ مَنْ مَضى"
[5]- زیارت جامعۀ کبیره : "فَالرّاغِبُ عَنْکمْ مارِقٌ وَاللاّزِمُ لَکمْ لاحِقٌ وَالْمُقَصِّرُ فى حَقِّکمْ زاهِقٌ"
[6]- زیارت جامعۀ کبیره : "وَالْحَقُّ مَعَکمْ وَ فیکمْ وَ مِنْکمْ وَ اِلَیکمْ وَ اَنْتُمْ اَهْلُهُ وَ مَعْدِنُهُ وَ میراثُ النُّبُوَّةِ عِنْدَکمْ"
[7]- زیارت جامعۀ کبیره : "وَ اِیابُ الْخَلْقِ اِلَیکمْ وَ حِسابُهُمْ عَلَیکمْ وَ فَصْلُ الْخِطابِ عِنْدَکمْ وَ آیاتُ اللهِ لَدَیکمْ وَ عَزآئِمُهُ فیکمْ وَ نُورُهُ وَ بُرْهانُهُ عِنْدَکمْ وَ اَمْرُهُ اِلَیکمْ،"
[8]- زیارت جامعۀ کبیره : "مَنْ اَتیکمْ نَجى وَ مَنْ لَمْ یاْتِکمْ هَلَک"
[9]- زیارت جامعۀ کبیره : "فَبَلَغَ اللهُ بِکمْ اَشْرَفَ مَحَلِّ الْمُکرَّمینَ وَ اَعْلى مَنازِلِ الْمُقَرَّبینَ وَاَرْفَعَ دَرَجاتِ الْمُرْسَلینَ حَیثُ لایلْحَقُهُ لاحِقٌ وَلایفُوقُهُ فآئِقٌ وَلایسْبِقُهُ سابِقٌ وَلایطْمَعُ فى اِدْراکهِ طامِعٌ،"
[10]- زیارت جامعۀ کبیره : "مُعْتَرِفٌ بِکمْ، مُؤْمِنٌ بِاِیابِکمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِکمْ، مُنْتَظِرٌ لاَِمْرِکمْ، مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِکمْ،"
[11]- زیارت جامعۀ کبیره : "وَ رَاْیى لَکمْ تَبَعٌ وَنُصْرَتى لَکمْ مُعَدَّةٌ حَتّى یحْیىَ اللهُ تَعالى دینَهُ بِکمْ، وَ یرُدَّکمْ فى اَیامِهِ وَ یظْهِرَکمْ لِعَدْلِهِ، وَ یمَکنَکمْ فى اَرْضِهِ،"
[12]- زیارت جامعۀ کبیره : " فَثَبَّتَنِىَ اللهُ اَبَداً ما حَییتُ عَلى مُوالاتِکمْ وَ مَحَبَّتِکمْ وَدینِکمْ وَ وَفَّقَنى لِطاعَتِکمْ وَ رَزَقَنى شَفاعَتَکمْ وَ جَعَلَنى مِنْ خِیارِ مَوالیکمُ اَلتّابِعینَ لِما دَعَوْتُمْ اِلَیهِ وَ جَعَلَنى مِمَّنْ یقْتَصُّ آثارَکمْ وَ یسْلُک سَبیلَکمْ وَ یهْتَدى بِهُدیکمْ وَ یحْشَرُ فى زُمْرَتِکمْ وَ یکرُّ فى رَجْعَتِکمْ وَ یمَلَّک فى دَوْلَتِکمْ وَ یشَرَّفُ فى عافِیتِکمْ وَ یمَکنُ فى اَیامِکمْ وَ تَقِرُّ عَینُهُ غَداً بِرُؤْیتِکمْ"
نظرات کاربران
